Φταίμε εμείς για τον ιό…ή μήπως οι νυχτερίδες;
Ο κορονοϊός (ή αλλιώς SARS-CoV-2 ) είναι
σήμερα αναμφισβήτητα το κύριο θέμα συζήτησης και προβληματισμού που απασχολεί την
πλειονότητα των ανθρώπων σε όλο το εύρος του πλανήτη. Είναι ένας ιός ο οποίος, πέραν του ότι είναι εξαιρετικά
μεταδοτικός, μπορεί να εξελιχθεί στην ασθένεια COVID-19 η οποία
επιτίθεται στο αναπνευστικό σύστημα του φορέα της με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά
θνησιμότητας σε άτομα μεγάλης ηλικίας (10,8% στα άτομα άνω των 60 ετών). Κάποια
εύλογα ερωτήματα είναι από που προήλθε,
πως ξεκίνησε και πως κατέληξε στο σημείο που βρίσκεται τώρα; Ένα είναι σίγουρο, ο ανθρώπινος παράγοντας
και ο καπιταλιστικός τρόπος οργάνωσης της παραγωγής έχουν εμπλακεί ενεργά σε
αυτό.
Υπάρχουν δύο πάρα πολύ καθοριστικοί
παράγοντες που έχουν συνεισφέρει στην εμφάνιση αλλά και εξάπλωση ενός τέτοιου
ιού. Πρώτος είναι η καπιταλιστική ανάπτυξη, που μπροστά στο κέρδος δε θα
διστάσει να ρισκάρει τα πάντα και να παίξει κορώνα γράμματα μέχρι και τη
δυνατότητα ύπαρξης του ανθρώπου σε αυτόν τον πλανήτη. Μία
πτυχή αυτής της λογικής, λοιπόν,-της πολιτικής του κέρδους- είναι η διαρκής
αποψίλωση των δασών, οι ακαταλόγιστες εκχερσώσεις γης και η ανεξέλεγκτη αστικοποίηση.
Ξαφνικά βλέπουμε ολοένα και περισσότερα οικοσυστήματα να συρρικνώνονται ή και
να εξαφανίζονται αναγκάζοντας ζώα και μικροοργανισμούς, παθογόνους και μη, που
ζουν σε αυτά να αναζητήσουν νέες εστίες αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες να έρθουν
σε επαφή με τον άνθρωπο αλλά και με είδη ζώων που υπό φυσιολογικές συνθήκες δε
θα έρχονταν. Εδώ χρειάζεται να
διευκρινίσουμε ότι το πρόβλημα δεν
κρύβεται στο άγνωστο της άγριας φύσης που πρέπει να μείνει για πάντα άγνωστο ή
στα ίδια τα ζώα, αφού μικρόβια που κουβαλούν αυτά (το 60% παθογόνων μικροβίων
είναι ζωικής προέλευσης) είναι καλοήθη και μεταλλάσσονται σε θανάσιμα παθογόνα
όταν αναγκάζονται να βρουν νέους ξενιστές οργανισμούς, τους ανθρώπους. Το
πρόβλημα έγκειται στα ίδια τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Χαρακτηριστικά
παραδείγματα είναι η εμφάνιση των ιών Ebola, HIV, δάγκειου πυρετού κ.α.
Η διαταραχή των παρθένων δασών με την υλοτομία, την εξόρυξη, την
κατασκευή δρόμων, την ταχεία αστικοποίηση καταστρέφει ολόκληρα οικοσυστήματα
και μας φέρνει αναπόφευκτα σε επαφή με τα μέλη του. Εξαιτίας αυτών
πληθυσμοί νυχτερίδων (οι οποίες λόγο του
δυνατού ανοσοποιητικού τους συστήματος είναι απλοί φορείς ιών), εγκατέλειψαν τα
μέχρι τότε φιλόξενα πυκνά δάση και τις βαθιές σπηλιές των βουνών και βρίσκονται
πλέον διπλά στα σπίτια μας, αυξάνοντας τις πιθανότητες να μας μεταδοθεί κάποιο
νόσημα.
Ο δεύτερος
λόγος που είναι και αυτός συνέπεια της καπιταλιστικής οργάνωσης και ανάπτυξης
είναι η εκβιομηχάνιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Είναι
πλέον ευρέως γνωστό ότι οι μονογονιδιακές
καλλιέργειες (μεταλλαγμένα ζώα ή φυτά που εξυπηρετούν κάποιο όφελος) είναι
ένας αποτελεσματικός τρόπος για την βελτιστοποίηση της παραγωγής και την αύξηση
του κεφαλαίου των αγροτοεπιχειρήσεων. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη γενετικών
μονοκαλλιεργειών κοτόπουλων τα οποία δεν έχουν πούπουλα, μεγαλώνουν μέσα σε 3
μήνες και βρίσκονται το ένα πάνω στο άλλο, είναι ένας τρόπος που μας δείχνει
ότι οι καπιταλιστές πέραν του ότι δεν νοιάζονται για τα τερατώδη πράγματα που
κάνουν πάνω σε αυτά τα ζώα στο όνομα του κέρδους αξιοποιώντας με τον πιο
ανήθικο τρόπο την επιστήμη, δεν ενδιαφέρονται ούτε λίγο για την ζωή τους ή τις
ενδεχόμενες επιπτώσεις στις ζωές των ίδιων των ανθρώπων. Τα ζώα αυτά, λοιπόν, είναι πολύ πιθανό να
παρουσιάσουν μονογονιδιακές ασθένειες ως
αποτέλεσμα των γενετικών τους μεταλλάξεων και αν ένα παρουσιάσει μια τέτοια
ασθένεια και λόγω του χαμηλού ανοσοποιητικού τους, μόλις θα έχει πέσει το πρώτο
ντόμινο στην εξάπλωση μιας νέας γρίπης (όπως η γρίπη των πουλερικών) που κατά
πάσα πιθανότητα θα περάσει στον άνθρωπο αλλά θα οδηγήσει εν τέλει και σε μαζικό
ξεκλήρισμα αυτών των ζώων στην προσπάθεια να μαζευτούν τα ασυμμάζευτα. Η καπιταλιστικά οργανωμένη αγροτική και
κτηνοτροφική παραγωγή αντικαθιστά τα φυσικά οικολογικά συστήματα και προσφέρει
ακριβώς τα μέσα με τα οποία οι παθογόνοι παράγοντες εξελίσσουν τους πιο
λοιμογόνους και μολυσματικούς τους φαινότυπους*. Βέβαια αυτό δεν είναι γνωστό μόνο σε εμάς
αλλά και στις αγροτοβιομηχανίες, που μόνο στην ιδέα τις μείωσης των αποδοχών
τους, ένα πιθανό σενάριο ενός ιού που μπορεί να σκοτώσει δισεκατομμύρια
ανθρώπους το αντιμετωπίζουν ως αποδεκτό ρίσκο. Είναι ο ίδιος (καπιταλιστικός)
τρόπος παραγωγής που αναγκάζει σήμερα, εν μέσω πανδημίας, τα φτωχότερα και
ταξικότερα στρώματα (πχ κούριερ, ντελιβεράδες) να εργάζονται σε άθλιες συνθήκες,
χωρίς μέσα προστασίας, με ελαστικά ωράρια, μειωμένους μισθούς και υπερβολικό
φόρτο εργασίας.
Και ενώ ο κίνδυνος μια πανδημίας έχει
αποδειχτεί ότι μπορεί να φτάσει και στην Ελλάδα (ο COVID-19 πήρε
μόλις μερικές εβδομάδες από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος στη Γιουχάν για
να φτάσει μέχρι τη Νέα Υόρκη και να περάσει από άλλες 60+ χώρες) αυτή δε μπορεί
να αποτελέσει το σημείο μηδέν για την εμφάνιση μιας τέτοιας πανδημίας, έτσι; Αν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για κάτι είναι
ότι η σχέση ανθρώπου-φύσης είναι τόσο ανταγωνιστική που ο κίνδυνος εμφάνισης
ενός ιού όπως ο COVID-19 δεν ελλοχεύει μόνο στην Κίνα, την Αφρική ή την
Ισπανία αλλά σε όλη την υφήλιο.
Ενώ η επιστημονική
και τεχνολογική πρόοδος δημιουργούν δυνατότητες αρμονικής συνύπαρξης του
ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, ο χαρακτήρας του κεφαλαιοκρατικού συστήματος,
οι νόμοι του κέρδους και του ανταγωνισμού καθιστούν αυτήν την ανάπτυξη εχθρική
προς τη φύση. Το ελληνικό κεφάλαιο ουδέποτε δίστασε να τζογάρει
ολόκληρα οικοσυστήματα για τα κέρδη του. (βλ. πετρελαιοκηλίδα στο
Σαρωνικό-ρύπανση υδάτων, ανυπολόγιστη ζημιά σε θαλάσσια πανίδα και χλωρίδα).
Ένα πιο επίκαιρο παράδειγμα είναι η απειλή
οικολογικής καταστροφής απροσδιόριστων διαστάσεων από την ενδεχόμενη εξόρυξη
υδρογονανθράκων στη Μεσόγειο. Παράλληλα στο στόχαστρο μπαίνουν οι πιο
φτωχοί και κατατρεγμένοι αυτού του κόσμου (μετανάστ-ρι-ες, προσφυγ-ισσ-ες στον
Έβρο) που γίνονται μπαλάκι για τις κυβερνήσεις να πετούν εδώ κι εκεί στο παιχνίδι
της διεκδίκησης μεγαλύτερου κομματιού από την ενεργειακή πίτα. Ας μην ξεχνάμε και την
τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή που προκάλεσε η βρετανική BP στον κόλπο
του Μεξικού 10 χρόνια πριν, η οποία μάλιστα συμμετέχει στις εξορύξεις της Μεσογείου.
Μια παρόμοια και μεγαλύτερη καταστροφή εγκυμονεί στη Μεσόγειο, καθώς δεν
υπάρχει ανακύκλωση των υδάτων όπως στην περίπτωση του κόλπου του Μεξικού.
Την ίδια βαρβαρότητα μπορεί να δει
κανείς και στην εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική,
(να σημειωθεί ότι η εταιρεία εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων στην παρούσα συνθήκη
έχει παύσει τις διαδικασίες εξόρυξης στον Καναδά, αλλά όχι στην Ελλάδα) όπου με
την εκσκαφή του βουνού μόλυνε τον υδροφόρο
ορίζοντα της περιοχής με διάφορες ουσίες, μεταξύ τους και κάποιες καρκινογόνες.
Με την ανάπτυξη της «πράσινης ενέργειας» και το στήσιμο αιολικών πάρκων, απειλούνται βουνά και δάση σπάνιας
βιοποικιλότητας, κάτι το οποίο θέτει σε κίνδυνο τους κατοίκους των γύρω
περιοχών (πλημμύρες, σεισμικές δονήσεις),
αλλά οδηγεί και σε διασπορά παθογόνων
μέσω της μετακίνησης πληθυσμών που ζουν σε αυτά.
Τέλος, όπως ανέφερε και ο επιδημιολόγος
Thomas Gillespie «ακόμα βρισκόμαστε στην κορυφή του παγόβουνου όσον αναφορά τους ιούς που
αναμένεται να συναντήσουμε στο μέλλον. Δεν
είναι καθόλου απίθανο, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, την επόμενη φορά
να συναντήσουμε δύο ιούς με πανδημικό ρίσκο εξέλιξης.» Είναι, λοιπόν, ζωτικά
αναγκαίο να κατανοήσουμε ότι η επίλυση του οικολογικού ζητήματος (περιβάλλον,
καταστροφές, λοιμοί, πανδημίες) συνδέεται με την άρση της θεμελιώδους
ανταγωνιστικής σχέσης του καπιταλισμού και την οικοδόμηση μίας νέας σχέσης
σεβασμού της φύσης από τον άνθρωπο, μαζί με έναν τρόπο παραγωγής που θα
υπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες και όχι την επίτευξη του κέρδους. «Είναι
στο χέρι μας να εμποδίσουμε τα συμφέροντα του κεφαλαίου από το να συνεχίσουν να
ακονίζουν την κορυφή του παγόβουνου, γιατί αλλιώς θα είναι ικανή σε λίγο καιρό
να μας κόψει όλους».
*ΦΑΙΝΟΤΥΠΟΣ: Η
έκφραση των γονιδίων στον οργανισμό δημιουργεί το φαινότυπο, δηλαδή τα
παρατηρούμενα βιοχημικά, φυσιολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά ενός
ατόμου. Ο φαινότυπος είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του γονότυπου με το
περιβάλλον.
ΠΗΓΕΣ:
